هنر منبت کاری

هنر منبت کاری

هنر منبت کاری

منبت کاری با چوب یکی از ظریف ترین صنایع دستی است که تلفیقی از هنر و حوصله هنرمندانی است که با مواد اولیه ی ارزان و ساده، محصولاتی با ارزش خلق می کنند، هنرمندانی که با چند قلم و اسکنه ای فلزی ذهنیات خود را با خطوط کوفی، نقوش اسلیمی، ختایی و گل و مرغ و … روی چوب کنده کاری می کنند.
منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب . این هنر دستی نماد احساس، ادراک ، اندیشه و خلاقیت هنرمندان که با ذوق و سلیقه سرشار ، اثر هنری را ابداع می کنند.

تاریخچه منبت کاری :

منبت کاری با چوب یکی از ظریف ترین صنایع دستی است که تلفیقی از هنر و حوصله هنرمندانی است که با مواد اولیه ی ارزان و ساده، محصولاتی با ارزش خلق می کنند، هنرمندانی که با چند قلم و اسکنه ای فلزی ذهنیات خود را با خطوط کوفی، نقوش اسلیمی، ختایی و گل و مرغ و … روی چوب کنده کاری می کنند.

منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب . این هنر دستی نماد احساس، ادراک ، اندیشه و خلاقیت هنرمندان که با ذوق و سلیقه سرشار ، اثر هنری را ابداع می کنند.

با توجه به اسناد و مدارک موجود منبت کاری در ایران ، سابقه این صنعت به ۱۵۰۰ سال می رسد و قدیمی ترین اثر منبت کاری موجود یک لنگه در چوبی است و روی آن با خلال هایی از چوب گردو و نقوش زیبایی تزئین شده است.

بعد از ظهور اسلام و با توجه به شیوع روحیه ساخت مراکز و مساجد اسلامی ، هنرمندان ایرانی جز اولین کسانی بودند که تمامی توان و استعداد خویش را صرف تزئین مساجد کردند و به موازت هنرنمایی معماری ، کاشیکاران و گچبرها منبت کاران نیز آثاری چون رحل قرآن، منبر، در و پنجره های که نشان دهنده ذوق و هنر بود ، را خلق کردند.

ایرانیان باستان هم چنان که در هنر نقاشی و کنده کاری و حجاری پیش از دیگر اقوام به موفقیت هایی دست یافته بودند،به تدریج به فنون و ظرافت هنری این رشته نیز آشنایی پیدا کرده اند.

مهرهای استوانه یی مربوط به آریاهاهمراه با نقوش بسیار زیبا و حک صور و اشکال مختلف بر روی آنها از هنرهای ارزنده ی قوم آریایی است که نمونه هایی از آنها مربوط به چندهزار سال قبل باقی مانده است. سامی ها این هنر را از ایرانیان باستان تقلید و اقتباس کرده و بعد ها وسیله(فینیقی ها) به یونان راه یافته است

همایونفرخ می نویسد« خوشبختانه اینک آثار بسیاری از نشان های (مهره های استوانه ای) متعلق به قبل از دوران ماد در ایران به دست آمده است،از جمله یازده مهر استوانه یی که دارای خطوط و علائمی هستند و از کاوشهای مارلیک کشف شده و خواندن خطوط آن به آقای دکتر کامرون محول شده است.

از ملت سونگیری(سومر)نیز تاکنون مهره های حکاکی شده بسیاری به دست آمده است و مسلم می دارد که آشوری ها و سپس یونانی ها از آنها این هنر را فرا گرفته اند.»

سابق بر این مغرضان و معاندان فرهنگ وتمدن ایرانی چنین وانمود می کردند که هنر حکاکی و منبت کاری متعلق به یونانی ها بوده است ولی با کشف مهرهای استوانه ای مربوط به شش هزار سال قبل از میلاد،دیگر چنین ادعاها رنگ و رویی ندارد و تعصب داشتن و غیر علمی بودن نشریه آنها را آشکار ساخته است.

پادشاهان ایران از قدیم وسیله ی مهرهای استوانه ای که به طرز هنرمندانه ای حکاکی میشد،فرمانهای لازم را صادر می کردند و علامات و سمبل هایی نیز به مناسبت امور مختلف بر روی این مهرها حک می کردند .

گرچه تعدای زیادی از این مهرهای حکاکی شده ی مربوط به آریاها و قبل از روی کار آمدن شاهنشاهی هخامنشی موجود است ، ولی متاسفانه از مهرهای دوره ی هخامنشی زیاد به دست نیامده است.تعدادی از مهرهای این دوره موجود است که از روی آنها می توان به چگونگی هنر حکاکی و دقت و ذوق هنری آنها پی برد.

مهرهای اورارتویی و هخامنشی از نظر ظرافت و هنر حکاکی در حد اعلای زیبایی است.هنرمندان ایرانی با ذوق و قریحه خاص خود،سنگهای عقیق و زیبای الوان برای حکاکی انتخاب کرده وصورتها و اشکال مورد نظر را به طور برجسته بر روی عتیق حکاکی و تراشکاری می کرده اند.

پروفسور پوپ می نویسد: «اساساً باید گفته شود هنر حکاکی عتیق و سنگهای قیمتی دیگر مانند لاژورد و قان داش به چند هزار سال قبل از هخامنشی میرسد و ایرانی ها ، قرنها قبل از به وجود آمدن دولت هخامنشی این هنر را ابداع کرده و به کار می برده اند.»

همین دانشمند در جای دیگر رسماً اعلام می کند: سبکی که به غلط و اشتباه یونانی می خواندند امروز اصلاح شده و آن را نمونه ی هنر هخامنشی می دانند و در واقع یونانی ها در حکاکی و مهر سازی مقلد هخامنشی ها بوده اند. پروفسور پوپ این نظریه را جهت بطلان گفته های قبل که اصرار می شد به نحوی هنر دوره ی هخامنشی را ماخوذ از یونان بدانند آورده است.

از آثار مختلف، نمونه های بسیار زیبایی از هنر حکاکی و نقاری مربوط به هخامنشیان، مانند سکه های دریک(داریک) به دست آمده است

حکاکی این سکه ها نشان می دهد که استادان حکاک،با شیوه ها و سبکهای مختلف این هنر آشنایی داشته و آموزش ها و فنون لازم را کسب کرده اند.

با توجه به پیشرفت کلی هخامنشیان به خصوص در معماری و تزیینات مربوط به آن و حکاکی هایی که بر روی ظروف وسکه ها به صورت کنده کاری بر روی تمثالها و تصاویر به دست آمده باید قبول کرد که نحوه ی فراگیری و آموزش این هنر در این زمان به نحو قابل ملاحظه ای پیشرفت داشته است.علاوه بر این در روی بسیاری از سر ستونها و اشیا فلزی و گچ بری ها ، ریزه کاری های هنری بسیار جالبی به چشم می خورد که به حق باید گفت استاد کاران و هنرمندان این دوره دستگاه و وسایل منظم آموزشی برای تعلیم این هنرها داشته اند.

در زمان اشکانیان نیز این هنر اصالت خود را حفظ کرده، چنان که از روی سکه های مختلف و اشیا فلزی و کنده کاری های این دوره می توان به پایداری و رواج این هنر در زمان پارتیان پی برد.هنر حکاکی و منبت کاری و نقاری این دوره نه تنها تحت تاثیر هنر یونانی قرار نگرفته،بلکه دنباله ی هنر هخامنشی است.

از آثار و بقایایی که از دهکده های پارتی واقع در مغان آذربایجان کشف شده نمونه هایی از هنر حکاکی و منبت کاری این عهد را به دست می دهد،که مهارت و استادی سازندگان آنها را به خوبی آشکار می سازد.

انواع منبت از نظر فرم ظاهری

۱. رولیف) نقش برجسته ای که از سطح زمینه کار بیرون نیامده و با حاشیه کنار کادر هم سطح باشد.

۲. بارولیف) نقش برجسته ای که از سطح زمینه کار بالاتر باشد.

۳. اورولیف) مرحله کاملتری از بارولیف است. برجستگی ها بسیار زیاد می شود و از رویه کار کاملاً بیرون می زند.

۴. اگر تماس نقوش برجسته از سطح کار بیرون آمده باشد به آن پیکره می گویند.

روش منبت کاری

الف) ایجاد فرم اولیه. شکل لازم و اصلی اشیاء چوبی توسط بخار فراهم می شود.

ب ) طرح. نقوش و طرح مورد نیاز برای منبت کاری ممکن است توسط خود منبت کار هنرمند و یا طراح دیگری تهیه و ترسیم شود. این طرح ها را به روش های زیر بر سطح کار منتقل می کنند.

۱- فتوکپی طرح اولیه را روی چوب می چسبانند.

۲- با قرار دادن “کاربن” در بین حد فاصل طرح و سطح کار، طرح را بر روی کار منتقل می کنند.

۳- کاغذی را که طرح روی آن کشیده شده به روغن آغشته می کنند و آن را روی چوب می گذارند و با مداد روی خطوط طرح می کشند تا نقش طرح از طرف دیگر روی چوب منتقل شود.

ج) نحوه منبت کاری. پس از بستن قطعه کار به گیره، ابتدا با مغار “شفره” خطوط محیطی طرح را مشخص کرده و از زمینه جدا می کندد. سپس با مغار صاف یا تخت، زمینه کار را به نحوی پایین می برند که سطوح گود شده در سراسر زمینه یکسان باشد. بعد با مغارهای مختلف و با توجه به تناسب طرح خطوط راست و منحنی، گودی و برجستگی، عمل منبت کاری را انجام می دهند. در منبت کاری با یک دست مغار و با دست دیگر چکش را نگه می دارند و برحسب مقدار چوبی که باید برداشته شود، زوایای مختلفی به نوک مغار می دهند. هر گاه جهت حرکت مغار از راست به چپ باشد، دسته مغار را در دست چپ می گیرند. حال اگر بخواهد مغار را از چپ به راست حرکت دهد باید “قطعه کار” را از گیره جدا کرده و جهت آن را عوض کرده و یا خود به سمت دیگر برود. هنرمندان متبحر می توانند از هر دو دست برای منبت کاری استفاده کنند. در این صورت مغار را با دست راست گرفته و با دست دیگر چکش را می گیرند. حسن این روش این است که دیگر لازم نیست جهت “قطعه کار” را عوض کنند. در این صورت اجرای کار راحت تر است و از اتلاف وقت جلوگیری می شود. هنگام کار با مغار، گاهی نوک آن را به روغن آغشته می کنند تا مغار به نرمی کار کند و یک دست براده بر دارد.

پس از پایان کار منبت کاری، سطوح کار را با سنباده بسیار نرم، صاف و صیقلی می کنند. در مرحله آخر، کار را یا “پلی استر” می زنند تا چوب بر اثر مرور زمان ترک نخورده و در مقابل رطوبت مقاوم باشد.

یک کار منبت شده خوب باید دارای خصوصیات زیر باشد:

الف) یکپارچه، صاف و صیقلی باشد.

ب ) کار منبت پر کار و ظریف باشد.

ج ) طرح آن از اصالت برخوردار بوده و تناسبات آن رعایت شده باشد.

وسایل و ابزار منبت کاری

۱. مغار. وسیله ای است برای تراشیدن چوب و اندازه های مختلفی دارد که اندازه های آنها بر اساس پهنای مغار تعیین می شود. در موقع کنده کاری باید انحنای شیب دار مغار به سمت کار باشد. مغارها انواع گوناگون دارند. مانند:

الف) مغار کبریتی. که نازکترین مغار است. نوک آن یک میلی متر پهنا دارد و برای کندن سطوح صاف به کار می رود.

ب) مغار تخت یا صاف. از این مغار برای شیب دادن و کندن سطوح صاف استفاده می کنند.

ج) مغار نیم باز. تیغه این مغار کمی انحنا دارد. داخلش نسبت به مغار تخت کمی گود است و برای ایجاد قوس و سطوح شیبداری به کار می رود که با مغار صاف امکان پذیر نیست.

د) مغار گیلویی. برای ایجاد انحناهای عمیق استفاده می شود.

ه) مغار شفره. مقطع این مغار به شکل هفت است و برای ایجاد خط بین دو سطح که نسبت به هم زاویه دارند یا عمودی هستند به کار می رود. همچنین طرح را از زمینه جدا می کند.

کلیه مغارهای نام برده، دارای نوک خمیده یا کج نیز هستند. از مغارهای کج و خمیده در جاهایی استفاده می کنند که امکان استفاده از مغار صاف نباشد.

۲. چوب ساب و سوهان. قطعاتی از کار که قوس دارد یا امکان صاف کردن آن با ابزارهای دیگر نباشد، به وسیله چوب ساب و سوهان پرداخت می گردد. چوب ساب دارای عاج های تک تک می باشد و عاج های سوهان به صورت سر تا سری و دارای شکل های مختلف می باشد. مانند: الف) سوهان گرد ب) سوهان چهار گوش ج) سوهان سه گوش د) سوهان نیم گرد ه) سوهان تخت

انواع چوب ساب عبارتند از: الف) چوب ساب گرد، ب) چوب ساب نیم گرد، ج) چوب ساب تخت. نوعی چوب ساب دیگر وجود دارد که تمام بدنه آن دارای آج می باشد و فاقد دسته است. این چوب ساب که به چوب ساب “طریقه” معروف است به سه شکل قاشقی، دم موشی و تخت می باشد.

۳. چکش. از چکش برای ضربه زدن به مغار استفاده می شود. جنس چکش در گذشته از چوب بود و اکنون از پلاستیک فشرده می باشد. البته بعضی از منبت کاران، چکش چوبی را خود ساخته و به طرفین آن لاستیک نازک می چسبانند. به چهار دلیل منبت کاران از چکش چوبی و پلاستیکی استفاده می کنند:

الف) وزن آن سبک تر از چکش فلزی است و باعث می شود تا منبت کاران کمتر خسته شوند.

ب) به خاطر این که هنگام ضربه زدن به مغار، باعث می شود ضربات کمتر صدا داشته باشند.

ج) دسته مغار خراب نشود و آسیب نبیند.

د) برای بعضی از کارها که احتیاج به چکش بزرگتری باشد، از چکش چوبی استفاده می کنند که سر آن بزرگتر است و با آن راحت تر می توان کار کرد. به چکش چوبی، تخماق نیز گفته می شود که لغتی ترکی است.

۴. روغن دان. جعبه ای که داخل آن پنبه آغشته به روغن خوراکی یا پارافین قرار دارد. نوک مغار حین تماس با پنبه چرب می شود. بدین ترتیب موقع کنده کاری، مغار راحت جلو می رود و براده چوب را به شکلی ظریف برمی دارد.

۵. سنگ نفت. این وسیله برای تیز کردن نوک مغارها به کار می رود. نوک مغار باید همیشه تیز و صاف باشد. در غیر اینصورت عمل دلخواه را انجام نمی دهد. یک طرف سنگ نفت همیشه زبرتر از طرف دیگر است. برای تیز کردن مغار، تیغه را اول با قسمت زبر و سپس با قسمت نرم تیز می کنند. سنگ را همیشه در نفت می گذارند تا همیشه نرم بماند.

۶. گیره. هر کار (چوب) برای اجرای منبت به گیره بسته می شود. وجود گیره الزامی است، زیرا دست های هنرمند برای ایجاد خلاقیت باید آزاد باشد.

این گیره ها روی میز ثابت می شوند و “قطعه کار” به آن بسته می شود. جنس گیره های رومیزی از چدن ریختگی است و دارای دو فک یکی ثابت و دیگری متحرک می باشد. اندازه گیره های رومیزی به مقدار باز شدن فک گیره می باشد. گیره اندازه ۱۵ سانتی یعنی فک گیره حداکثر تا ۱۵ سانتی متر باز می شود. روی فک های گیره آج برای محکم نگه داشتن قطعه کار وجود دارد که برای اینکه باعث زخمی شدن “قطعه کار” نشود، فیبر روی آن می چسبانند. گیره رو میزی از ابزار و وسایل بسیار مهم در منبت کاری می باشد. گیره باید هر چند وقت یکبار روغن کاری شود تا روان حرکت کند.

۷. میز کار. چون در منبت کاری به “قطعه کار” ضربه وارد می شود، بنابراین باید میز محکم باشد تا دوام داشته باشد. میز کار می تواند از چوب باشد یا می توان پایه های آن را از فلز و صفحه آن را از چوب ساخت.

همه درهم

دسته ها : هنر و سینما

۲ دیدگاه

  1. نسیم گفت:

    سلام
    لینک شدید
    خیلی خوشحال میشم منم لینک کنید
    منتظرم

آخرین مطالب ویژه

فواید تندخوانی و تقویت حافظه در زندگی و کار و تحصیلمان چیست ؟

فواید تندخوانی و تقویت...

درتاریخ : فروردین - 2 - 1399

دیدگاه‌ها برای فواید تندخوانی و تقویت حافظه در زندگی و کار و تحصیلمان چیست ؟ بسته هستند

« تلگرام » چند میلیون کاربر ایرانی دارد؟

« تلگرام » چند...

درتاریخ : خرداد - 2 - 1394

دیدگاه‌ها برای « تلگرام » چند میلیون کاربر ایرانی دارد؟ بسته هستند

سپندارمذگان ، روز عشق ایرانی

سپندارمذگان ، روز عشق...

درتاریخ : بهمن - 28 - 1392

دیدگاه‌ها برای سپندارمذگان ، روز عشق ایرانی بسته هستند

تازه ترین نوشته ها

۲۲ دلیل مهم برای موفقیت در کنکور و امتحانات

۲۲ دلیل مهم برای...

درتاریخ : مهر - 14 - 1398

دیدگاه‌ها برای ۲۲ دلیل مهم برای موفقیت در کنکور و امتحانات بسته هستند

زومبا چیست و برای چه افرادی مناسب است ؟! | معرفی انواع زومبا

زومبا چیست و برای...

درتاریخ : آذر - 27 - 1396

دیدگاه‌ها برای زومبا چیست و برای چه افرادی مناسب است ؟! | معرفی انواع زومبا بسته هستند

خواص بی نظیر خرما ! | از فواید خرما چه میدانید ؟!

خواص بی نظیر خرما...

درتاریخ : آذر - 26 - 1396

دیدگاه‌ها برای خواص بی نظیر خرما ! | از فواید خرما چه میدانید ؟! بسته هستند

سیاهدانه و روغن سیاهدانه و فواید بیشمار آن ! | از فواید سیاهدانه چه میدانید ؟!

سیاهدانه و روغن سیاهدانه...

درتاریخ : آذر - 10 - 1396

دیدگاه‌ها برای سیاهدانه و روغن سیاهدانه و فواید بیشمار آن ! | از فواید سیاهدانه چه میدانید ؟! بسته هستند

چای سیاه و خواص درمانی بی نظیر آن

چای سیاه و خواص...

درتاریخ : خرداد - 4 - 1394

دیدگاه‌ها برای چای سیاه و خواص درمانی بی نظیر آن بسته هستند

توصیه‌های مفید تغذیه‌ای در هفته‌های پایانی تا کنکور

توصیه‌های مفید تغذیه‌ای در...

درتاریخ : خرداد - 2 - 1394

دیدگاه‌ها برای توصیه‌های مفید تغذیه‌ای در هفته‌های پایانی تا کنکور بسته هستند

با بالا رفتن سن پوستی زیبا داشته باشید

با بالا رفتن سن...

درتاریخ : اردیبهشت - 28 - 1394

دیدگاه‌ها برای با بالا رفتن سن پوستی زیبا داشته باشید بسته هستند

طرز تهیه کباب کوبیده و جوجه کباب سنتی خوشمزه

طرز تهیه کباب کوبیده...

درتاریخ : اردیبهشت - 27 - 1394

دیدگاه‌ها برای طرز تهیه کباب کوبیده و جوجه کباب سنتی خوشمزه بسته هستند

چرا غسل جنابت باید انجام بگیرد؟

چرا غسل جنابت باید...

درتاریخ : اردیبهشت - 27 - 1394

دیدگاه‌ها برای چرا غسل جنابت باید انجام بگیرد؟ بسته هستند

تغذیه تکمیلی کودک چگونه باید باشد

تغذیه تکمیلی کودک چگونه...

درتاریخ : اردیبهشت - 22 - 1394

دیدگاه‌ها برای تغذیه تکمیلی کودک چگونه باید باشد بسته هستند

تبلیغات

  • نرم افزار تندخوانی و تقویت حافظه