تاریخچه فوتبال در جهان و ایران

تاریخچه فوتبال در جهان و ایران

تاریخچه فوتبال در جهان و ایران :

بازی “فوتبال” ورزشی است تیمی که در آن دو گروه یازده نفره در مقابل هم بازی می‌کنند و اغلب آن را پرطرفدارترین ورزش جهان می‌دانند، این ورزش در زمینی مستطیل شکل با پوشش چمن یا چمن مصنوعی انجام می‌گیرد که در انتهای عرضی دو ضلع آن دو دروازه قرار داده شده‌است. هدف وارد کردن توپ به دروازهٔ حریف است. دروازه بان تنها کسی است که در این بازی حق دارد از دست‌ها و بازوهای خود برای گرفتن و مهار توپ استفاده کند، دیگر اعضای تیم توپ را اغلب با استفاده از پا و ضربه زدن به آن به گردش درمی‌آورند، گاه نیز ممکن است از سینه یا سر خود استفاده کنند، هر تیمی که بیش‌ترین گل را به حریف بزند برندهٔ بازی است. اگر بازی در پایان با گل‌های برابر پایان پذیرد نتیجه بازی را مساوی اعلام می‌کنند یا این که بازی به وقت اضافی کشیده می‌شود و سپس ممکن است ضربات پنالتی تعیین‌کننده بازی باشد.

تاریخچه مختصر پیدایش فوتبال در جهان

هر چه زمان می گذرد، و هر چه بر عمر فوتبال افزوده می شود، اقبال عمومی مردم جهان، نسبت به این ورزش مردانه، پر تلاش و جادویی فزونی می یابد. در این میان، سهم جوانان و نوجوانان در گرایش بسوی این ورزش، چه از نظر داخل شدن در متن آن، و چه لذت بردن از تلاش گروهی از بازیکنان در زمین، در جمع تماشاگر، از ورزشهای دیگر بیشتر بوده و بهمین دلیل است که در کشور های مختلف جهان، مولفین و مفسرین بسیاری در مورد این ورزش کتب، مقالات، سالنامه ها، قوانین و تشریح شیوه های گوناگون را به طرق مختلف منتشر کرده و هر چه از عمر فوتبال می گذرد، تجزیه و تحلیل های بیشتری درباره پیدایش و رواج این ورزش صورت می گیرد.

فوتبال سرگذشت جالبی دارد، چرا که تعداد بسیاری از تاریخ نویسان و مؤلفین ( بخصوص غربی ها) سعی کرده اند تا ثابت کنند فوبتال چه به طریق ابتدایی و اولیه، چه از نظر داشتن فوتبال دارای قوانین و رعایت اصول بازی، از کشور آنها آغاز شده و سپس به کشورهای دیگر رخنه کرده و رواج یافته است.

از آن جمله اند کشورهای فرانسه و ایتالیا که خود را ” پدر فوتبال” دانسته و مقابل ایندو، کشور انگلستان است که به جهت تدوین قوانین و ثبت بازیها در قرن هجدهم، خود را والاتر و برتر از دیگران می داند.

بطور کلی نام اولیه بازی فوتبال” سوله” و یا” جیکودل کالسیو” بوده است. اما فوتبالی که بطور کاملاً صحیح با قوانین مدون آغاز گردید، از انگلستان سرچشمه گرفته است. اگر تاریخ ثبت سازمان فوتبال انگلستان را مطالعه کنیم سال ۱۸۶۳ را نشان می دهد. همچنین بعد از ۲۵ سال یعنی در تاریخ ۱۸۸۸ فوتبال حرفه ای انگلستان فعالیت خود را آغاز کرد. این سوابق نشان دهنده وجود فوتبال مدرن در انگلستان قبل از سایر کشورهای اروپایی بحساب می آید.جالب است بدانیم بنا بنوشته ” ب.ژیله” مولف” تاریخ ورزش جهان” پیدایش ورزش موازی با تاریخ تمدن بشر می باشد. بهمین دلیل جای تعجب نخواهد بود اگر گفته شود بازیهای اولیه در خاور دور بوجود آمده و بر اثر چنگهای بزرگ مانند جنگهای اسکندرمقدونی، این ورزش از خاور دور به خاور میانه منتقل شده وسپس جنگ ژولیوس سزار تمدن ” گالو رومن” را به سرزمین ” گل”( فرانسه فعلی) برده و با تشکیل بازیهای ورزشی که تجربه آن منجر به ریشه فوتبال فعلی گردید، نام بازی به ” هارپاستوم” و بعدها به ” سوله” یا ” چوله” تغییر یافته و در سرزمین های مختلف باتلفظ های گوناگون بیان گردیده است.

مراحل تکامل بازیهای فوتبال

خاور دور

برای آنکه شمایی از پیدایش و تکامل ورزش فوتبال داشته باشیم، تاریخ بسیاری را باید ورق زد. مستندترین نوشته در این زمینه از ” کنفسیون” حکیم و فیلسوف معروف چین بوده است. در کتابی که از این معلم اخلاق باقی مانده از ورزش مخصوصی بنام” کونگ فوو” که در آن از سر و پا استفاده می شده نام برده شده است. از سوی دیگر در چین و در دوران امپراتوری ” چانگ تی” ( ۳۲ قبل از میلاد) یک نوع بخصوص فوتبال بازی می شد که بنام ” تسو چو” معروف بود و بوسیله توپ چرمی ، وبا پا انجام می شده است. این بازی بقدری جالب و دوست داشتنی بوده است که شعرا و تاریخ نویسان آن عصر، نام فوتبالیست های بزرگ را در اشعار و حماسه های خود آورده و از آنان به عنوان قهرمانان ملی یاد کرده اند. در کشور ژاپن، و در همان عصر ورزش دیگری شبیه فوتبال برگزار می شده که بسیار مقدس و مورد احترام مردم بوده است.

روم : بازی هارپاستوم

همانطور که ذکر شد تمدن خاور دور توسط لشکر کشی اسکندر مقدونی به خاور میانه آورده شد، و بازیهای آنها بهمان رویه ادامه داشت. بای دیگری بنام ” هارپاستوم” در روم بازی می شد، که پیدایش آن در قرون وسطی در ایتالیا بوده و درست مانند ” جیکودل کالسیو” که بنام” سوله” یا ” چوله” در فرانسه معروف بود، بازی می شده است.

در بازی هارپاستوم ابعاد زمین در مقایسه با بازی سوله کوچک تر بود ولی هدف هر بازی بردن توپ بانتهای خط طولی زمین قرار داشته است.

در ایتالیا از بازی هارپاستوم بازی دیگری بوجود آمد که بنام ” جیکودل کالسیو” معروف شد و مورد توجه قرار گرفت تا جایی که در این بازی اشخاص سرشناس( اعیان و اشراف و حتی روحانیون کلیسا) نیز شرکت می کردند که ازجمله آنها می توان از ” پاپ کلمنت” هفتم، ” لئون” دهم و” اوربین” هفتم نام برد که در زمان خود قهرمانان فوتبال ” فلورنتیسم ” بودند.

فرانسه( بریتانی و نورماندی)

رفته رفته بازی  هارپاستوم که از تمدن روم ریشه گرفته و بصورت” سوله” یا ” چوله” در آمده بود رونق فراوان یافت و مردم به آن گرایش زیادی نشان دادند. در بازی ” هارپاستوم” هدف بازیکنان بردن توپ به نقطه انتهایی زمین بازی قرار داشت. جالب آنکه طول زمین باندازه ای بزرگ بود که در ابتدا و انتهای آن دو کلیسا و بین کلیسا، اماکن عمومی و مجاور آن دهات قرار داشته است، بازی چوله معمولاً روزهای یکشنبه بعد از ظهر پس از اتمام مراسم مذهبی برگزار می شد . زمان بازی و جزئیات رقابت دو طرف بازی در کارناوال ها به ثبت می رسید . در زمان کوتاهی بازی ” سوله” سخت مورد پسند مردم بریتانی و نروماندی قرار گرفت . در تاریخ فوتبال چنین ثبت شده است که این بازی در ۱۶ اکتبر ۱۵۶۶ میلادی توسط سردار انگلیسی بنام ” ویلیام فاتح” و بعد از جنگ ” هستینگ” به انگلستان برده شد.

انگلستان

از سوی دیگر گروهی از مورخان معتقدند که ” امیل سووستر” که از پیروان ویلیام فاتح بود، این بازی را بعد از جنگ” هستینگ” بانگلستان برده و آنرا رواج داده است.

در تاریخ ۱۳ آوریل ۱۳۱۴ میلادی ” ادوارد دوم” پادشاه انگلستان اعلامیه زیر را صادر و برگزاری فوتبال را منع کرد. متن اعلامیه چنین بود:

” چون سر و صدا و صدمات زیادی به علت خشونت مثل تنه زدن و هل دادن برای گرفتن توپ های بزرگ بوجود آمده از طرف شاه فرمان صادر شد که خداوند این خشونت را منع کرده است و مجازات آن با زندان همراه خواهد بود. این ورزش، در آینده فقط می تواند در شهر انجام گیرد.”

یکبار دیگر در تاریخ ۱۲ ژوئن۱۳۴۹ میلادی دستور داده شد که روزهای اعیاد ورزش تیرو کمال و پرتاب نیزه به جای بازی احمقانه فوتبال، انجام شود. ولی سرانجام به سال ۱۸۲۳ بود که بالاخره فوتبال به صورت ورزش رسمی و امروزی درآمد و به این ترتیب فوتبال خود را از بازی را گبی بالاتر کشید.

در مورد جدا شدن فوتبال از راگبی اتفاق جالبی رخ داد. بدین معنی که بازیکنی بنام” ویلیام الیس” توپی را که در دستش قرار داشت به جلو برده و توپ را در داخل دروازه پرتاب کرد. این عمل باعث صرو صدای فراوانی شد و بدنبال آن ” الیس” شروع به تدوین مقررات فوتبال و  راگبی را از یکدیگر جدا ساخت.

بعد از جدا شدن دو ورزش، فوتبال بامقررات مستقل در انگلستان به سرعت پیشرفت نمود و سازمان فوتبال انگلیس در سال ۱۸۶۳ تاسیس شد. با توسعه فوتبال در آن کشور فوتبال توسط ملوانان، سربازان، تجار، مهندسین، و حتی توسط کشیشان انگلیسی به خارج از انگلستان برده شد و مورد توجه مردم قرار گرفت.

بعد از انگلستان، دانمارک دومین کشوری بود که در اروپا دارای سازمان ملی فوتبال شد.

تاریخچه پیدایش فوتبال در ایران :

 در بیست‌سال پایانی قرن سیزدهم هجری شمسی توسط اروپایی‌ها به ویژه انگلیسی‌‌‌‌ها در ایران رواج یافتند. اصطلاح فوتبال را دانشجویان اعزامی به اروپا پس از بازگشت به وطن وارد زبان فارسی نمودند، اما فوتبال را برای اولین بار انگلیسی‌های مقیم ایران در تهران و برخی شهرهای بزرگ و همچنین ملوانان کشتی‌های خارجی در بنادر خرمشهر، بوشهر، بندرعباس و … به راه انداختند.

در پایتخت، اعضای سفارت انگلیس، بانک شاهی و تلگرافخانه – هندویوروپ – اوقات فراغت خود را با فوتبال می‌گذراندند و وقتی به تدریج بر تعداد اعضاء آنها افروده شد، سه تیم فوتبال مستقل تشکیل دادند و در هر فرصتی که بدست می‌آوردند در زمین‌های گوشه و کنار شهر با هم مسابقه می‌دادند. در سال ۱۲۸۶ شمسی «اسپرینگ رایس» وزیر مختار انگلستان در ایران به منظور ایجاد حس رقابت در بازیکنان و جنبه رسمی دادن به بازیها دو جام (کاپ) یکی برای فوتبال و دیگری برای هاکی تهیه کرد و اولین دوره رسمی مسابقه فوتبال بین سه تیم موسسه‌های یاد شده در همان سال انجام شد.

این جام تا مدتها در انجمن ملی تربیت بدنی ایران قرار داشت و رو ی آن این جمله نوشته شده بود: تهران فوتبال آسوسیاشن کلاب (کلوب اجتماعیون) ۱۹۰۷ . بازیهایی تیم‌های انگلیسی بیشتر در میدان مشق انجام می‌شد و تا چند سال هیچ ایرانی در این بازیها شرکت نداشت. این تیم‌ها گاهی اوقات که بازیکن کم داشتند،‌از بین ایرانیانی که در کنار زمین تماشاچی بازی آنها بودند، برای تکمیل شدن تعداد بازیکنان تیم خود استفاده می‌کردند. اولین ایرانی که به تیم های انگلیسی پیوست، کریم زندی بود که در سالهای ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۵ در آن تیم‌ها بازی کرد. هیاهوی بازیکنان انگلیسی در زمین فوتبال به تدویج جوانان و نوجوانان ایرانی بویژه تهرانی‌ها را به کنار زمینهای فوتبال کشاند. به هر حال نوجوانان و جوانان ایرانی در شهرهایی که انگلیسی‌ها حضور داشتند آنقدر در حاشیه زمینهای فوتبال، بازیهای انگلیسی‌ها را تماشا کردند تا به فوت و فن این بازی آشنا شدند. سپس در صدد برآمدند به تقلید از آنها تیم فوتبال تشکیل دهند و به بازی بپردازند. اما بر سر راه عملی کردن این خواست یک مشکل بزرگ وجود داشت و آن هم نداشتن توپ بود. به دست آوردن یک توپ فوتبال بزرگترین آرزوی جوانان و نوجوانان علاقمند به فوتبال در آن زمان بود، لیکن هر چند توپ واقعی در دست نبود ولی شوق فوتبال سبب شد تا بچه‌ها ی هر کوی و برزن به ابتکار خود با وسایل موجود توپی ساخته و در زمینهای بایر که در گوشه و کنار شهر به فراوانی یافت می‌شد، بازی کنند، یکی از ابتکارها در ساختن توپ فوتبال استفاده از مثانه گاو بود. آنها مثانه گاو را باد کرده و با پارچه روپوشی برای آن می‌دوختند و با آن بازی می‌کردند. البته یکی دیگر از راههای دستیابی به توپ «کش رفتن» توپ فوتبال انگلیسی‌ها بود. برای رسیدن به این مقصود بچه‌های علاقمند به فوتبال در کنار زمینهای فوتبال انگلیسی‌ها به کمین می‌نشستند و به محض اینکه توپ از زمین بازی دور می‌شد در یک چشم بر هم زدن دست به دست می‌گشت و در کوچه پس کوچه‌ها ناپدید می‌شد.

زمان با حرکت خودجوش جوانان محلات در رواج فوتبال در تهران و ایران در حدود سالهای ۱۲۸۸ و ۱۲۸۹ (۱۹۱۰ میلادی) مدرسه آمریکایی‌ها (البرز فعلی) واقع در چهار راه کالج آموزش فوتبال به دانش‌آموزان ایرانی را برای اولین بار آغاز کرد. در این مدرسه، دانش‌آموزان با توپ تنیس یا توپ‌های دست‌ساز بازی می‌کردند. چیزی بعد دکتر جردن رئیس مدرسه توپی را از انگلیسی‌های مقیم تهران گرفت و به برنامه‌ریزی، آموزش و تمرین فوتبال در مدرسه پرداخت و مسابقه‌هایی را بین محصلین ترتیب داد. این بازیها در کنار مسابقه های فصلی تیم های شرکت های انگلیسی به طور مرتب تا سال ۱۲۹۳ شمسی ادامه داشت و با آغاز جنگ جهانی اول به طور کامل قطع شد. پس از جنگ بار دیگر فوتبال در تهران و برخی شهرهای ایران جان دوباره گرفت و حضور سربازان انگلیسی باقی مانده از جنگ مزید علت گردید و جهشی قابل توجه در کیفیت و کمیت فوتبال ایران پدید آمد. مؤسسات انگلیسی همچون سالهای گذاشته تیمهایی تشکیل دادند و زیر نظر شخصی به نام هوارد که در کنسولگری انگلیس در تهران مشغول به کار بود، ‌به فعالیت پرداختند و چون تعداد انگلیسی‌های مقیم تهران برای تشکیل یک تیم کامل برای هر موسسه – تلگرافخانه، کنسولگری و بانک شاهی – کافی نبود بار دیگر از بازیکنان ایرانی در تیم‌های خود استفاده کردند. با افزایش تعداد بازیکنان ایرانی در این موسسه‌ها، عده‌ای از این بازیکنان به فکر ایجاد تیمی متشکل از بازیکنان ایرانی افتادند.

اوایل سال ۱۲۹۹ این تیم با عنوان «کلوپ ایران» تشکیل شد. اعضای این تیم عبارت بودند از: برادران خان سردار، برادران امیر اصلانی، کریم زندی، محمدعلی شکوه، عزیزالله افخمی، رضا کلانتر، شیبانی، حسن مفتاح، هراند، گالوستیان، خواجه نوری، رضا ربیع‌زاده، هامبارسون، اشرفی و… کلوپ ایران در مسابقات سال ۱۲۹۹ میدان مشق که انگلیسی‌های مقیم تهران در آن شرکت داشتند، حضور یافت. بچه‌های این تیم با بازی‌های درخشان خود به فینال رسیدند و با این که در مقابل انگلیسی‌های مقیم مرکز شکست خوردند اما امیدواری فراوانی به آینده به وجود آوردند. بچه‌های کلوپ ایران سرانجام در سال ۱۳۰۲ موفق به کسب مقام قهرمانی شدند و پس از آن دسته جمعی به تیم تازه تأسیس کلوپ تهران رفتند. از دیگر تیم‌های آن زمان باید به تیم اسپرت ارامنه و تیم طوفان اشاره کرد که در آن ایام تشکیل شدند و رقابت‌های این سه تیم فوق‌العاده دیدنی بود. در سال ۱۳۰۴ در مسابقات سالانه که توسط مؤسسات انگلیسی برگزارمی شد، تیم کلوپ تهران موفق شد با نتیجه ۲ بر یک بر انگلیسی‌های مقیم مرکز غلبه کند و بر آرزویی دیرینه جامه عمل پوشاند. پس از این موفقیت سفیر ورزشی شهر بادکوبه شوروی یک تیم را از ایران به این شهر دعوت کرد و بازیکنان گلچین شده از ۳ باشگاه کلوب تهران، ارامنه و طوفان به عنوان منتخب تهران به سوی بادکوبه روانه شدند. اینها اولین سفیران فوتبال ایران در خارج از کشور بودند، به همین دلیل وقتی وارد بادکوبه شدند، چند هزار نفر به استقبال آنها آمدند.

در اولین مسابقه تیم ایران در برابر منتخب بادکوبه (۲-۰) شکست خورد. دومین حریف، تیم دانشکده نفت بادکوبه بود که آن بازی با تساوی بدون گل خاتمه یافت. در آخرین بازی هم تیم منتخب تهران با نتیجه ۴-۱ در برابر کلنی بادکوبه شکست را پذیرا شد. اولین سازمان و تشکیلات فوتبال در ایران، «انجمن ترقی و ترویج فوتبال» بود که توسط افرادی چون ابوالفضل صدری، میرباقر عظیمی و سیدمحمد تدین که از نخستین معلمین ورزش کشور محسوب می شدند در سال ۱۳۰۰ شمسی تشکیل شد. از این سال به بعد انجمن هر ساله در کنار ثبت نام باشگاهها و تیم‌های جدید، برگزاری مسابقه‌های فوتبال را برعهده گرفت و با تدوین و ترجمه «قوانین فوتبال» در جهت ایجاد نظم و قانونمند کردن فوتبال در ایران گام برداشت.

انجمن ترقی و ترویج فوتبال موفق شد اولین دوره‌ مسابقه‌های فوتبال پایتخت را بین تیم های حاضر در تهران در سال ۱۳۰۲ برگزار کند، مسابقاتی که تقریباً بدون وقفه هر ساله انجام شد و با توسعه فوتبال در سراسر کشور و ظهور تیم‌های قدرتمند در شهرستانها به مسابقه‌های سراسری (لیگ) تبدیل گردید. این انجمن تا سال ۱۳۱۳ که با تشکیل «انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی» از سوی دولت وقت، جای خود را به آن داد، اعزام اولین تیم منتخب ایران به بادکوبه شوروی، برگزاری دوازده دوره مسابقات فوتبال باشگاههای تهران، انتشار اولین رساله قوانین فوتبال در ایران و ثبت نزدیک به ۵۰ باشگاه فوتبال در سراسر کشور را در کارنامه خود داشت.

نخستین تشکیلات ورزش ایران در سال ۱۳۱۲ با تشکیل «انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی» زیرنظر وزارت معارف (فرهنگ) به وجود آمد و از این تاریخ تمامی برنامه‌ها و مسابقه‌های ورزشی مدارس و آموزشگاهها را زیر نظر گرفت. انجمن ترقی و ترویج فوتبال نیز کم‌کم در انجمن تربیت بدنی ادغام شد و فعالیت‌های آن به مدارس محدود گردید.

سازمان یافتن ورزش ایران به رشد آن در کشور کمک شایانی نمود. در سال ۱۳۱۹ به منظور شرکت ورزشکاران ایرانی در بازیهای المپیک، نخستین گامها برای تشکیل فدراسیونهای ورزشی از جمله فدراسیون فوتبال برداشته شد و از این سال فوتبال کشور عملاً زیر نظر این فدراسیون که مجمع فوتبال خوانده می‌شد، قرار گرفت. این مجمع در سالهای اشغال ایران، اداره فوتبال را در سخت‌ترین شرایط به عهده داشت و توانست از حضور ارتش متفقین در ایران بهره گرفته و با برگزاری یک سری مسابقه‌های فوتبال بین تیم‌های این ارتش و تیم‌های داخلی تنور فوتبال ایران را همچنان داغ نگه دارد. همچنین مجمع فوتبال موفق شد در سال ۱۳۲۰ امکان اولین سفر رسمی تیم ملی ایران را به خارج از کشور فراهم آورد و این تیم را به افغانستان گسیل دارد.

پس از پایان جنگ جهانی دوم، مجمع فوتبال ایران در سال ۱۳۲۵ به فدراسیون فوتبال ایران تغییر نام داد و در اوایل سال ۱۳۲۶ تقاضای خود را جهت عضویت به فیفا ارائه داد. این درخواست در جلسه ۲۰ ژانویه ۱۹۴۸ برابر با ۳۰ دی ‌ ۱۳۲۶مورد پذیرش فیفا قرار گرفت. تیم ملی ایران تاکنون در سه دوره جام جهانی به سالهای ۱۹۷۸، ۱۹۹۸ و ۲۰۰۶ حضور داشته است.

همه درهم